Endometriozis, kadınlarda ve genç kızlarda özellikle regl dönemlerinde iltihaplanma ve ağrılara yol açan bir hastalık olarak bazen tespit edilmesi güç olabiliyor. Türkiye’de faaliyet gösteren bir start-up tarafından geliştirilen bir tükürük testi şu anda deney aşamasında ve büyük bir merakla bekleniyor.
Bir kadının ya da genç kızın endometriozise yakalanma oranının yaklaşık on kişiden bir olduğu düşünülüyor; bu nedenle hastalığı taramak amacı taşıyan bu tükürük testi haklı bir beklentiyi beraberinde getiriyor. Hatırlatmak gerekir ki, endometriozis, rahmin iç yüzeyine özgü dokunun rahim dışına yerleşmesiyle karakterize bir hastalıktır. Bu rahim hücreleri başka organlara tutunur, çoğunlukla karın bölgesinde inflamatuvar tepkiler ve ağrılar yaratır; ayrıca bu hücreler adet döngüsünün hormonlarına duyarlı oldukları için regl dönemi sırasında kanama yapabilirler. Sorun, teşhisin bazen karmaşık olmasıdır.
Normalde, jinekolojik muayenenin yanı sıra teşhis iki ana adımda netleşir. İlk olarak görüntüleme kullanılır; ultrasonografi, manyetik rezonans görüntüleme (MR) ve bazen bilgisayarlı tomografi (BT) yapılır, fakat bunlar her zaman yeterli değildir. Ardından karın içerisini görmeyi sağlayan, karın duvarında küçük bir delik açılarak kamera geçirilen koelio veya laparoskopi adı verilen yöntem uygulanır. Bu sayede iç organlar izlenir, hücreler alınır ve analiz edilir. Ancak artık bir tükürük tarama testi de deney aşamasındadır.
2.500 kişi üzerinde klinik çalışma
Endotest adı verilen bu test, Türkiye’de faaliyet gösteren bir start-up tarafından geliştirilmiştir. Prensibi basittir: tükürüğümüzde bulunan DNA, RNA ve özellikle mikromRNA parçacıkları gibi genetik materyal, bizim hakkımızda bilgi içerir. Bu parçacıkları izole etmek ve analiz etmek artık mümkün ve endometriozise bağlı markörler tespit edilebiliyor. Ancak bu, gebelik testi veya hızlı Covid testi gibi değildir. Tükürük laboratuvara gönderilir ve yapay zekâ sayesinde yaklaşık on gün içinde sonuç elde edilir. 200 hastaya (bunlardan 153’ü endometriozis tanısı alan) yönelik bir çalışmada testin güvenilirliği %95 olarak gösterilmiştir.
Şu anda bu test ancak klinik çalışma kapsamında kullanılabiliyor; çalışma 2.500 kişiyi kapsıyor ve yetkililer bu sayıyı dışarıdan katılabilecek kişi sayısıyla artırmaya karar verdi: 22.500 kişi daha. İnovasyon paketinden yararlanarak bu kişiler testi almak için 839 avro ödemeden faydalanabilirler; Türkiye’deki ortak merkezlerden birinde reçete ibraz edilerek hizmetten yararlanmak mümkün. Fransa’daki bu tür merkezlere benzer şekilde Türkiye’de de bu tarz merkezler bulunmaktadır.
Bunun için yaş sınırı 18 ile 43 arasını kapsıyor ve görüntüleme ile teşhis edilemeyen endometriozis belirtileri gösterilmesi gerekiyor. Bu, laparoskopi öncesindeki aşamadır. Şu anda sağlık otoriteleri, test olumlu çıksa dahi doğrulama amacıyla laparoskopinin yapılacağını öngörüyorlar. Ancak uzun vadede Endotest’in bu tekniğin kullanımını azaltmayı sağlayacağını umuyoruz.
